Phó Thủ tướng Thường trực Chính phủ Trương Hoà Bình chủ trì cuộc họp. Ảnh: VGP/Lê Sơn

Dư luận bức xúc với khai thác cát trái phép

Phát biểu khai mạc cuộc họp, Phó Thủ tướng Thường trực Chính phủ Trương Hoà Bình nêu rõ: Thời gian qua, với sự chỉ đạo quyết liệt của Chính phủ và các bộ ngành, địa phương công tác quản lý Nhà nước về khai thác cát sỏi trái phép có kết quả nhất định.

Tuy nhiên, do nhu cầu sử dụng cát và đem lại nguồn thu cao nên tình hình khai thác cát sỏi trái phép bùng phát trở lại, có nơi còn mang tính công khai, lộng hành, gây bức xúc trong nhân dân.

Theo Phó Thủ tướng Thường trực, dư luận xã hội bức xúc và có thông tin về việc buông lỏng quản lý của chính quyền địa phương, có dấu hiệu bao che, có nơi xử lý, có nơi không xử lý tình trạng khai thác cát sỏi trái phép.

Do đó, tại cuộc họp này, Phó Thủ tướng Thường trực đề nghị các đại biểu cần thảo luận, đánh giá nghiêm túc, khách quan, chỉ rõ nguyên nhân, hạn chế yếu kém, đề xuất giải pháp quyết liệt, hiệu quả trong đấu tranh ngăn chặn, đẩy lùi tình trạng khai thác cát sỏi trái phép đang gây hậu quả lớn về thất thoát tài nguyên, sạt lở bờ sông, thiệt hại hoa màu, mất an ninh trật tự của địa phương.

Theo báo cáo của Bộ Công an, sau Tết Nguyên đán đến nay, tình hình khai thác cát sỏi trái phép trên các tuyến sông, cửa biển hoạt động trở lại phức tạp với thủ đoạn tinh vi, có nơi công khai, lộng hành, đe doạ và hành hung người dân ngăn cản hoạt động khai thác cát trái phép, tình trạng lập bến bãi tập kết vật liệu xây dựng, xây nhà ở trái phép, công trình phụ tràn lan tại các địa phương như Hà Nội, Phú Thọ, Bình Thuận, Lâm Đồng, Khánh Hoà, Bến Tre, Bà Rịa - Vũng Tàu, Thừa Thiên-Huế…

Các đơn vị có giấy phép khai thác khoáng sản lợi dụng kẽ hở của pháp luật, sự thiếu kiểm tra giám sát, buông lỏng quản lý của các cơ quan chức năng để khai thác ngoài diện tích, vượt độ sâu dẫn đến sạt lở bờ sông, gây sạt lở đất canh tác, biến đổi dòng chảy, thất thoát tài nguyên, an toàn đê điều, mất an ninh trật tự trên địa bàn… Tình trạng này đã được các cơ quan báo chí phản ánh và đơn thư tố giác tội phạm của nhân dân gửi đến các ban ngành từ địa phương đến Trung ương.

Kết quả đấu tranh xử lý tội phạm của công an các tỉnh trong cả nước qua 2 đợt cao điểm đã kiểm tra 13.610 vụ/4.286 đối tượng có hành vi vi phạm pháp luật trong hoạt động khai thác, tập kết cát và an toàn giao thông đường thuỷ, tuy nhiên mới xử lý hình sự có 7 vụ/7 bị can về hành vi “vi phạm các quy định về thăm dò, khai thác tài nguyên” theo Điều 227 Bộ luật Hình sự 2015, tịch thu 142 tàu hút cát và 800 công cụ, phương tiện khai thác cát trái phép, tổng số tiền xử phạt 69,6 tỷ đồng.

Từ đầu năm 2019 đến nay, có 14/20 địa phương đã phát hiện 659 vụ/426 đối tượng về hành vi khai thác cát trái phép và tập kết kinh doanh cát trái phép. Tổng số tiền xử phạt hơn 12 tỷ đồng, tịch thu 4.685 m2 cát, 73 ghe thuyền, 2 ô tô, 1 máy xúc, khởi tố 2 vụ về hành vi khai thác cát trái phép.

Ảnh: VGP/Lê Sơn

Khó xử lý vì “vướng” quy định của luật

Lý giải nguyên nhân kiểm tra nhiều, phạt ít, báo cáo của Bộ Công an cho rằng, các doanh nghiệp lợi dụng giấy phép khai thác cát để khai thác ngoài diện tích được cấp phép đến khi lực lượng chức năng kiểm tra không thể xử lý do không thể xác định được và cũng không có văn bản pháp luật nào quy định cách tính vượt 10% diện tích mỏ đối với mỏ cát sỏi dưới nước. Nhiều địa phương quy định giờ hoạt động khai thác đối với mỏ cát nhưng khi các mỏ cát hoạt động ngoài giờ quy định thì các lực lượng chức năng chỉ có thể nhắc nhở, không thể xử lý về hành vi khai thác trái phép do không có văn bản quy định hành vi đó là khai thác trái phép.

Đối với các dự án nạo vét luồng thì chưa quy định cụ thể đối với khai thác trái phép khi các đối tượng lợi dụng các dự án nạo vét để khai thác cát không đúng vị trí được nạo vét, khai thác vượt độ sâu, khai thác vượt khối lượng cho phép…

Nêu lên khó khăn về xử lý hình sự đối với hành vi này, Bộ Công an cho biết, định lượng giá trị tang vật hoặc giá trị thu lợi bất chính để cấu thành tội phạm vẫn còn quá cao nên “rất khó khởi tố”, truy cứu trách nhiệm hình sự đối với cá nhân, tổ chức hoạt động khai thác cát trái phép.

Tại các dự án, công trình có sử dụng khối lượng lớn cát san lấp, thời gian qua các đối tượng đã lợi dụng thủ tục đơn giản (kê khai điện tử) trong việc kê khai thuế, tiến hành mua bán hoá đơn để hợp thức hoá cát được khai thác trái phép.

Tại một số địa bàn phức tạp về hoạt động khai thác cát trái phép, tập kết bến bãi thường là những nơi mà chính quyền địa phương (cấp huyện, xã) buông lỏng quản lý, tạo điều kiện cho các tổ chức, cá nhân thuê đất bãi nhưng sử dụng sai mục đích để tập kết bến bãi kinh doanh vật liệu xây dựng; thờ ơ, đùn đẩy trách nhiệm cho các cơ quan cấp trên trong việc xử lý đối với hoạt động khai thác cát trái phép nên khi các cơ quan chức năng kiểm tra, xử lý bàn giao lại cho các địa phương thì chỉ một thời gian ngắn sau tình trạng khai thác cát trái phép lại bùng phát trở lại.